اختلاف نظر میان مسکو و واشنگتن بر سر توسعه پیمان نظامی ناتو به شرق، استقرار بخشی از سپر موشکی امریکا در اروپا شرقی و شیوه برخورد روسیه با کشورهای همجوار خود از بن مایه های اصلی پیچیدگی تنش در روابط میان این دو کشور است.
اما چگونگی و سمت و سوی روابط امریکا و روسیه در دوره باراک اوباما که 20 ژانویه 2009 رسماً قدرت را به دست گرفت، و اینکه آیا واشنگتن و مسکو در کتاب روابط آتی خود همان صفحات تنش تاریخی را ورق می زنند یا اینکه صفحه ای تازه از همکاری را می گشایند؟ سئوالاتی است که طی روزهای اخیر به ذهن بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان متبادر شده است.
روسیه و اوباما
یک روز پس از انتخابات ریاست جمهوری امریکا، وقتی رهبران جهان برای سبقت در عرض تبریک به باراک اوباما به واسطة پیروزی اش تلاش داشتند، دمیتری مدویدیف، رئیس جمهوری روسیه در سخنرانی سالانه اش در مجمع فدرال یادی از اوباما نکرد و حتی پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری امریکا را به او تبریک نگفت، در مقابل بر این نکته تأکید کرد که مسکو به خاطر خنثی کردن نقشه استقرار سپر ضد موشکی امریکا موشک های کوتاه برد «ایسکاندر» خود را در کالینینگراد که با کشورهای عضو ناتو هم مرز است مستقر خواهد کرد. چنین به نظر می رسد که روسیه با این رفتار در پی آن است که از باراک اوباما درس پس بگیرد و چنان که برمی آید روسیه می خواهد سردی طی سالهای اخیر بوجود آمده میان این کشور و امریکا را در دورة اوباما همچنان ادامه و حتی توسعه دهد.
اما در برخی تحلیل ها ضمن اشاره به انتصاب هلاری کلینتون به عنوان وزیر امور خارجه، بر این نکته تأکید می شود که هر دو طرف مایل به آب کردن یخ جنگ سرد جدید هستند. یکی از دلایلی که در این رابطه به آن اشاره می شود، تأثیرات منفی بحران اقتصاد جهانی بر واشنگتن و مسکو است که هر دوی آنها را در عرصة بین الملل به اتخاذ رویکردهای محافطه کارانه و احتیاطی مجبور کرده است. در شرایط کنونی روسیه باید بر اهداف عملی تر تمرکز کرده، بر چند سمت اساسی تمرکز کند و عین این حالت برای مواجهه با رفتاهای باراک اوباما نیز خود را آماده کند.
روسیه به تکرار مخالفت خود با برنامه استقرار بخشی از سپر ضد موشکی امریکا در لهستان و جمهوری چک و تلاش های واشنگتن برای الحاق اکراین و گرجستان به پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) ابراز داشته است. امریکا نیز به نوبه خود روسیه را هم به واسطه روند کند آن در توسعه دموکراسی و آزادی های شهروندی و هم به خاطر استفاده آن از انرژی به عنوان اهرم فشار سیاسی در مناسبات خود با کشور های همجوار و اروپایی مورد انتقاد قرار داده است. اما، با همه این اختلاف نظر ها، چند مسئله مهم در روابط مسکو و واشنگتن طرفین را به تعامل و تلاش برای یافتن راه کارهای همکاری مجبور می کند.
امریکا به همکاری بیشتر مسکو در امر فشار بر ایران به ویژه پروندة هسته ای آن و همچنین عملیات نظامیان ناتو در افغانستان نیاز جدی دارد. از سوی دیگر روسیه نیز خواستار توسعه روابط با در تمام حوزه های امنیتی و اقتصادی است و در جهت توسعه خود این امر را ضروری می داند.
بسیاری در روسیه دقیقاً نمی دانند که از اوباما چه می توان انتظار داشت : به اظهار آنها چگونگی رفتار اوباما هنوز مشخص نیست و در این خصوص در روسیه درک معینی وجود ندارد. موضع گیری های احتیاط آمیز اوباما نیز مزیدی بر ابهام ها در روسیه در خصوص نحوه رفتار آتی دولت وی با این کشور بوده است؟ البته باراک اوباما در فرآگرد طولانی مدت مبارزات انتخاباتی به برخی الویت های سیاسی خود را در قبال روسیه اشاره کرده است.
اوباما تأکید کرده که راه همکاری با دولت روسیه و دوستی با مردم آن کشور را خواهد جست، ولی همزمان از عزم اکراین و گرجستان جهت عضویت در پیمان ناتو و هم زمان برنامة استقرار بخشی از سپر موشکی امریکا در اروپای شرقی را دنبال خواهد کرد که البته برای مسکو خوش نیست. در عین حال اوباما کاهش و منع تکثیر تسلیحات هسته ای را هم برای امریکا و هم روسیه حائز منفعت می داند که به اعتقاد او مسکو از این طرح استقبال خواهد کرد.
به اعتقاد تحلیلگران غربی؛ طرح گفتگو در موضوع نظارت بر تسلیحات اتمی که رهبری وقت امریکا رونالد ریگان هم در دهة 80 و در مناسبات با رهبری وقت شوروی میخائیل گورباچف آن را بصورت موفقیت آمیزی به کار برده بود، در مرحله کنونی بی فایده نخواهد بود.یک عامل مهم و تأثیرگذار در روابط روسیه و امریکا در طول تاریخ روابط دو کشور، ایجاد روابط خوب شخصی میان رهبران این کشورها بوده است . از این دست روابط می توان به مواردی از جمله؛
- هداء ماشین "لینکلن" به لئونید برژنف از سوی ریچارد نیکسون
- روابط نزدیک گورباچف با ریگان و بوش پدر
- یلتسین با کلینتون
- روابط نزدیک اولیه جورج بوش پسر با پوتین و این اظهارنظر او که در چشمان پوتین صمیمیت را دیده است.
اما "دیوید ساتیر" محقق ارشد پژوهشگاه امریکایی "هودزان" و از منتقدان سرسخت نظام کنونی حاکم در روسیه، به باراک اوباما هشدار داده که رهبر روسیه را به عنوان دوست خطاب نکند به این واسطه که به عقیده او مواردی که از دوستی شخصی رهبران روسیه و امریکا سود عملی تحصیل شده، اندک بوده است. به اعتقاد او؛ «روسها دوست دارند در ذهن رهبران غربی این تصوراتی را ایجاد کنند در فرآیند روابط روابط خوب شخصی نباید این روابط را به خطر ندازند. در نتیجه روسها برای بازی و سوء استفاده به این امر مبادرت می‌کنند. این مسئله به سود ما نیست و نباید فکر کنیم که این بازی این بار حائز منفعت است».
شایان ذکر است که مقوم و منبع اصلی قدرت طلبی روسیه طی سالهای اخیر که به این کشور در مناسباتش با غرب جرأت می بخشید، ریزش قابل ملاحظة پترودلارهایی بود که از قیمت بالای نفت در بازارهای جهانی نصیب این کشور می شد. اما در شرایط کنونی که بهاء جهانی نفت کاهش یافته و بحران جهانی اقتصادی نیز گریبان روسیه سخت فشرده است، به نظر نمی رسد در آینده مسکو بتواند با همان جرأت و بلندپروازی های قبل در صحنة تعامل با کشورهای غربی به ویژه امریکا حاضر شود. با این ملاحظه، احتمال مسامحه و وارد شدن روسیه از در صلح با اوباما دور از انتظار نیست.
